Każdy z nas doświadcza czasami strachu i lęku. Te dwa pojęcia, choć wydają się tym samym,
w rzeczywistości są czymś skrajnie innym. Strach od początku ludzkości stanowi odpowiedź organizmu na realne zagrożenie. Lęk jest doświadczeniem zgoła innym – pojawia się, ale jego powód trudny jest do określenia. Lęk wydaje się więc irracjonalny, wręcz nierealny. Co robić, kiedy pojawią się zaburzenia lękowe? Gdzie szukać pomocy?
Co nazywamy zaburzeniami lękowymi?
Strach jest reakcją organizmu na konkretne, realne zagrożenie. To także dzięki niemu jesteśmy w stanie bronić się przed napastnikiem czy zachować ostrożność w niebezpiecznych sytuacjach. Strach ogrywa więc ważną rolę – chroni nas, podpowiada, że oto pojawiło się zagrożenie. Czym są zaburzenia lękowe? Stanowią one zaburzenie psychiczne, którego doświadcza w ciągu życia nawet co trzecia osoba. Literatura naukowa opisuje zaburzenia lękowe jako zaburzenia o podłożu nerwicowym. Są one silnie powiązane ze stresem i mają somatyczną, a więc doświadczalną w ciele, postać.
Jakie zaburzenia lękowe wyróżniamy?
Zaburzenia lękowe mogą wystąpić:
– pod postacią fobii, a więc lęku przed konkretnym zjawiskiem. Co ważne, nie jest to strach, bowiem lęk obejmuje niechęć wobec czegoś konkretnego, ale nie da się racjonalnie wytłumaczyć powodu napięcia. Innymi słowy – osoba odczuwa lęk na przykład przed zwierzętami, ale jest on nieproporcjonalny
do zagrożenia, zazwyczaj znikomego. Wśród fobii specyficznych warto wymienić te dotyczące: zwierząt (zoofobie), środowiska naturalnego (np. lęk przed burzą, wysokością czy wiatrem), te związane
z sytuacjami z życia codziennego (np. lęk przed mężczyznami, kobietami czy też zamkniętymi przestrzeniami), stanu zdrowia (np. lęk przed chorobą – nazofobia), inne fobie (np. lęk przed brudem – mysofobia).
– jako zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (cechują je natrętnie powtarzane czynności przymusowe,
a także niepokojące myśli). Stan ten nazywany jest często nerwicą natręctw.
– jako forma reakcji na stres i zaburzenia związane z adaptacją, a także traumatycznym wydarzeniem.
– pod postacią zaburzeń dysocjacyjnych (konwersyjnych). Następuje wtedy całkowita lub częściowa utrata właściwej i spójnej integracji pomiędzy wspomnieniami, świadomością swojej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą nad ciałem.
– jako zaburzenia pod postacią somatyczną, występujące w ciele i sprawiające, że doświadczająca trudności osoba skarży się na swoje objawy i często szuka powodu, także przyczyn medycznych.
– jako inne zaburzenia lękowe. Mogą być to stany lękowe, z napadami lęku lub uogólnione. Lęk, nagły
i wręcz paniczny niepokój, jest głównym symptomem i nie ogranicza się tylko do konkretnej sytuacji zagrożenia, kiedy to podobne odczucia dałoby się uzasadnić. To głównie w tej nietypowej grupie zaburzeń może pojawić się także depresja.
Czym jest lęk paniczny?
Lęk napadowy (paniczny) charakteryzuje się napadami lęku, który nawraca i nie jest uzależniony
od konkretnych sytuacji, nie musi go wywoływać dane, stresogenne zjawisko. Napady lęku panicznego mogą trwać kilka, a nawet kilkanaście minut. Zaburzenie nie jest powszechne, dotyczy nie więcej niż 2% ludzi, objawy są jednak wyjątkowo uciążliwe. Warto wiedzieć, że diagnoza lęku panicznego nie jest łatwa. Aby określić lęk jako paniczny i napadowy, musi wystąpić kilka czynników. Lęk paniczny występuje nagle i nie da się określić jego konkretnej przyczyny, nie ma bowiem zagrożenia (przynajmniej racjonalnego). Co więcej, pomiędzy atakami paniki osoba doświadczająca zaburzeń pozornie uwalnia się od lęku – cały czas odczuwa ona jednak tzw. lęk oczekiwania.
Czym jest lęk uogólniony?
W przeciwieństwie do lęku panicznego zespół lęku uogólnionego obejmuje lęk chroniczny. Dotknięta zaburzeniem osoba odczuwa lęk stale, z tego powodu lęk nazywany jest często wolnopłynącym. Lęk ma charakter stały, a dla osoby, która z nim żyje, może stać się formą ochrony – przekonanie o stałej obecności zagrożenia może przekładać się na przekonanie, że jest się przygotowanym na nieuchronnie zbliżające się niepowodzenie, nieszczęście.
Zaburzenie lękowe uogólnione (ang. Generalized Anxiety Disorder, GAD) częściej dotyka kobiet.
Co więcej, osoba cierpiąca na zespół lękowy nie zawsze pojmuje to, że lęk zaczyna kontrolować jej życie, wpływając na wszystkie aspekty codzienności. Zaburzenia lękowe uogólnione nie muszą łączyć
się z innymi zaburzeniami, często jednak współistnieją z zaburzeniami takimi jak alkoholizm czy depresja.
Jakie są objawy zaburzeń lękowych?
Badania dowodzą, że każda z osób dotkniętych zaburzeniami lękowymi może doświadczać ich w nieco inny sposób. Pojawiają się jednak wspólne dla większości dotkniętej lękiem części populacji objawy. H3 Kiedy mowa o fobii, warto wyróżnić:
– unikanie sytuacji wywołujących napięcie,
– uczucie osłabienia, omdlewania,
– pocenie się,
– szybkie bicie serca,
– duszności,
– wzrost tętna,
– lęk przed śmiercią.
W przypadku lęku panicznego (napadowego) wyróżniamy objawy takie jak:
- kołatanie i ból serca,
- widzenie tunelowe,
- zawroty głowy,
- duszność,
- niepokój,
- myśli dotyczące pojawiającej się (według osoby dotkniętej zaburzeniem) choroby psychicznej.
Dla lęku uogólnionego charakterystyczne są:
- nerwowość, uczucie zdenerwowania,
- zawroty głowy,
- problemy żołądkowe,
- kołatanie serca,
- poczucie bezradności,
- wzmożone napięcie mięśni,
- nieuzasadniona obawa o zdrowie swoje i swoich bliskich,
- przeczuwanie niepowodzenia, zazwyczaj bliżej nieokreślonego.
Warto wiedzieć, że różne rodzaje zaburzeń lękowych mogą ze sobą współwystępować.
Jakie są przyczyny zaburzeń lękowych?
Zaburzenia lękowe są prawdopodobnie składową wielu czynników, wiele z nich wciąż pozostaje
dla naukowców nieznane. Pomimo wielu badań nie udało się w pełni określić powodów, dla których
u niektórych osób występuje chroniczny lęk, a u innych nie. Badacze wykazują, że dotykające wielu ludzi zaburzenia lękowe mają związek z elementami takimi jak: niełatwe dzieciństwo, trudności w dorastaniu i dorosłości, traumatyczne wydarzenia. Mogą być też wynikiem sytuacji rodzinnej, zawodowej, ekonomicznej, a nawet – obaw o przyszłość, zmiany. Co więcej, zaburzenia lękowe wiązać mogą się również z czynnikami genetycznymi, zwłaszcza w przypadku lęku napadowego. Naukowcy podkreślają, że inaczej jest, kiedy mowa o lęku uogólnionym – tu wyklucza się genetykę, a skłania ku powodom związanym ze środowiskiem, w którym dorastała dana osoba. Należy podkreślić jednak, że skłonność do lęku wśród opiekunów dziecka przekłada się często na zaburzenia lękowe ich podopiecznego.
Trudne do wyjaśnienia pozostaje wciąż to, dlaczego niektórzy rozwijają lęki, fobie, a inni – pochodzący z tej samej rodziny, wspólnie dorastający – nie. Elementy składowe lęku są bowiem wyjątkowo złożone. Wiele zależy zapewne od osobowości człowieka. Nie bez znaczenia pozostają także problemy zdrowotne danej jednostki. Osoby mające problemy z tarczycą lub sercem stosunkowo częściej doświadczają zaburzeń lękowych.
Zaburzenia dotykają więcej kobiet niż mężczyzn. Co ciekawe, według najnowszych badań zaburzenia charakterystyczne są także dla osób pochodzących ze środowisk narażonych na dyskryminację – osoby homoseksualne doświadczają lęku czy depresji aż trzykrotnie częściej od osób heteroseksualnych.
Rozpoznanie zaburzeń lękowych
Rozpoznanie zaburzeń odbywa się podczas wizyty u specjalisty. Na podstawie wywiadu, testów dokonuje go internista, psychiatra lub psycholog. Zaburzenia lękowe są problemem powszechnym
i niełatwym, dlatego warto zwrócić się o pomoc, gdy tylko zauważymy pierwsze niepokojące symptomy.
Jak leczy się zaburzenia lękowe?
W społeczeństwie wciąż dominuje przekonanie, że zaburzenia lękowe leczy się głównie, wykorzystując farmakoterapię. Jest to jednak myślenie błędne. Leki przynoszą ulgę w stanach lękowych, wyciszają je, ale jest to pomoc krótkotrwała. Najskuteczniejszą metodą leczenia zaburzeń jest psychoterapia. Ważne jest to, by poznać przyczyny powstania lęku.
Wiele zależy jednak od pacjenta. Ważna są jego motywacja, nastawienie. Psychoterapeuta podchodzi do każdego pacjenta indywidualnie, ponieważ każdy człowiek jest inny, a jego trudności zasługują na to, by właściwie się nad nimi pochylić.
Warto pamiętać, że występowanie zaburzeń lękowych jest ściśle powiązane z nadmierną ilością stresu (która powoduje nadmiar kortyzolu, hormonu stresu). Aby obniżyć ryzyko wystąpienia problemu, dobrze jest nauczyć się mądrze wypoczywać, korzystać z technik relaksacyjnych. Duże znaczenie ma także aktywność fizyczna, podczas której wydzielają się endorfiny. Psychoterapeuci podkreślają,
że o problemach warto mówić. Już samo to pozwala uwolnić część napięcia. Ważne jest też oddychanie, dzięki któremu dotleniamy nasz organizm, niejako osadzamy się w rzeczywistości (co ułatwia opanowanie) i uwalniamy emocje.
Nieleczone zaburzenia lękowe mogą skutkować depresją, alkoholizmem, problemami ze snem, a nawet infekcjami. Dlatego warto reagować, gdy tylko pojawią się pierwsze symptomy problemu.